Een Indiaas Concert met een Nederlands Jubileum

Op 1 juli 2013 hoopt de Indiase fluitist Pandit Hariprasad Chaurasia zijn 75ste verjaardag te vieren. Daaraan wordt in Nederland op 26 mei a.s. aandacht besteed met een dubbelconcert in de Meervaart in Amsterdam. Naast zijn eigen concert, samen met zijn leerlingen, zal in de eerste helft de jonge Indiase zangeres Meeta Pandit optreden. Aanvang 14.30 uur.

Een speciale band met Nederland

Waarom viert een wereldberoemd musicus zijn verjaardag in Nederland? Omdat hij Officier is in de Orde van Oranje Nassau? Veertig jaar geleden, op 14 april 1973, trad Hariprasad Chaurasia voor het eerst in Nederland op en wel in de VARA Studio. Samen met de uit Kashmir afkomstige bespeler van de santur Shivkumar Sharma. De santur is een Indiase cither, vergelijkbaar met de cymbalom. De muziekafdeling van de NOS radio organiseerde toen een wandelconcert: PROMENOS genoemd. Het publiek kon in de verschillende studio’s 15 ensembles met in totaal 170 musici en vocalisten beluisteren.

Sinds die tijd is het hard gegaan: in datzelfde jaar waren Hariprasad Chaurasia en Shivkumar Sharma een topattractie tijdens het eerste grote India Festival in het Tropeninstituut in Amsterdam in samenwerking met de NOS. Voor de meeste van de 15 speciaal uit India overgevlogen musici en dansers was dit een eerste optreden in Nederland.

Sinds 1973 heeft Chaurasia bijna elke twee jaar in Nederland opgetreden: in het Tropeninstituut, maar ook in de Mozes en Aäronkerk en op andere locaties buiten Amsterdam. Een hoogtepunt was in 1990 zijn concert voor Koningin Beatrix en Prins Claus in paleis Noordeinde, in het kader van de viering van Koninginnedag. Prins Claus was zeer geroerd door de Indiase muziek en was ook gast bij andere optredens van Chaurasia en Sharma.

Concerten

Hariprasad Chaurasia wordt algemeen erkend als de beste fluitspeler in de Noord-Indiase klassieke muziek. Met zijn solospel op een simpele bamboefluit heeft hij ook buiten India vele muziekliefhebbers in vervoering gebracht.

Vanaf 1970 speelde hij veelvuldig samen met Shivkumar Sharma. In deze combinatie, Shiv-Hari, brachten zij veel LP’s uit en componeerden zij ook muziek voor Indiase en westerse films. Daarnaast speelde Chaurasia ook duetten met andere topmusici van Noord en Zuid India (zangers zoals Pandit Jasraj, Kishori Amonkar en Balamurali Krishnan en instrumentalisten zoals Amjad Ali Khan, Lalgudi Rajaraman en N. Ramani.

Maar niet alleen dat: evenals die andere beroemde promotor van de Indiase muziek in oost en west, Pandit Ravi Shankar, was hij niet bang om samen te werken met westerse klassieke musici als Yehudi Menuhin en Jean-Pierre Rampal en populaire gitaristen zoals George Harrison, John McLaughlin en Larry Coryell, saxofonist George Brooks en harpiste Gwyneth Wentink. Vanwege het devotionele en meditatieve aspect van zijn muziek werd hij ook veel gevraagd om te spelen bij bijeenkomsten van bijvoorbeeld de Maharishi Mahesh Yogi en Bhagwan Shri Rajneesh, oftewel Osho.

Het systeem van guru-shishya parampara

Indiase klassieke muziek wordt traditioneel in een persoonlijk contact tussen leraar en leerling doorgegeven. Door zijn meeslepende muziek en zijn open karakter is Chaurasia een geliefde guru voor zowel Indiase als buitenlandse studenten. Mede daarom werd hij in 1992 benoemd tot artistiek directeur van de afdeling Indiase muziek van het Rotterdams Conservatorium.

Zelf stichtte hij traditionele muziekscholen in Mumbai (Maharashtra) en Bhubaneshwar (Orissa) resp. in 2006 en 2010.

Sinds 1984 heeft Chaurasia in India meer dan een dozijn hoge onderscheidingen ontvangen, maar ook het buitenland heeft zijn betekenis voor de muziekwereld erkend. Zo ontving hij in 2008 in Parijs de Ordre des Arts et des Lettres.

Zijn verdiensten voor Nederland werden in datzelfde jaar bekroond door de benoeming tot ‘Officier in de Orde van Oranje Nassau’ tijdens een groots India Festival in het Concertgebouw. In april van dit jaar vond in India de première plaats van de documentaire: Bansuri Guru, over het leven van Chaurasia.

Een nieuw begin?

Indiase muziek en dansvoorstellingen hebben een lange traditie in Nederland. Als kleine jongen kwam Ravi Shankar al naar Nederland in het orkest van zijn oudere broer, de danser Uday Shankar. Als solist trad hij in 1957 voor het eerst in Amsterdam op in de Kleine Zaal van het Concertgebouw en daarna in 1958 in het Tropeninstituut. In zijn voetspoor zijn in latere jaren zo goed als alle prominente Indiase musici en dansers aldaar en vervolgens ook in de Mozes en Aäronkerk in Nederland geïntroduceerd. Met de sluiting van het Tropentheater is er eind vorig jaar helaas een einde gekomen aan deze pionierstaak van het Tropeninstituut.

Gelukkig is er nog hoop. In 1973 vroeg Chaurasia aan Darshan Kumari om hem op tanpura (getokkeld snaarinstrument voor het grondakkoord) te begeleiden voor het PROMENOS concert. Zij was in 1972 naar Nederland gekomen als sitar leerling van Jamaluddin Bhartiya, een van de vroegste studenten van Ravi Shankar. Sindsdien is zij als medeoprichter van diverse stichtingen achter de schermen een sleutelfiguur geweest bij de organisatie van heel veel Indiase concerten in Nederland. In 2012 richtte zij voor dit doel samen met de tablaspeler Sandip Bhattacharya de stichting NAAD (geluid) op. Dankzij dit initiatief trad o.a vorig jaar november voor een geheel uitverkochte grote zaal van het Tropeninstituut Zakir Hussain op met zijn ‘Masters of Percussion’ Hij was jarenlang de vaste begeleider van o.a. het Shiv-Hari duo en speelde ook tijdens het Koninginnedag concert in 1990.

Het dubbelconcert op 26 mei is het feestelijk begin op een nieuwe locatie, de Meervaart in Amsterdam. Hariprasad Chaurasia wordt op tabla (set van twee trommen) begeleid door Subhankar Banerjee, die eveneens een wereldwijde reputatie heeft opgebouwd.

De eerste helft van het concert is gewijd aan de vocale muziek. Meeta Pandit vertegenwoordigt de stijl die aan het hof van Gwalior is ontstaan. Via zes opeenvolgende generaties is zij in deze traditie opgeleid. Rafiq Ahmed begeleidt haar op de sarangi (een strijkinstrument met vele resonantiesnaren). De tabla wordt bespeeld door Sandip Bhattacharya, die in zijn spel drie verschillende speeltradities verenigt en al 25 jaar lang een veelgevraagd begeleider is. Hij geeft ook les en werkt in projecten samen met jazz en wereldmuziek ensembles.

Felix van Lamsweerde, conservator/ethnomusicoloog Tropeninstituut, 1956-1999